Najznačajniji ugrožavajući faktor prirodnih staništa kako na teritoriji Grada Novog Sada, tako i u Vojvodini, jeste fragmentacija. Rascepkanost je najviše izražena kod šumskih, stepskih i vlažnih staništa. Kritično ugroženim vrstama flore Srbije pružaju utočište stepski ostaci veći od 0,2 ha.
Napuštanje tradicionalne ispaše i košenja usled intenziviranja poljoprivredne proizvodnje, kao i preterana ispaša koja se javlja zbog smanjenja površina seoskih pašnjaka, vode do degradacije staništa i pada specijskog diverziteta. Poremećeni odnosi unutar životnih zajednica olakšavaju širenje invazivnih biljaka, čime se ubrzavaju procesi degradacije.
Odvodnjavanjem se najviše ugrožavaju vlažna staništa. Regulacijom vodotokova menjaju se odnosi procesa erozije i akumulacije, smanjujući životni prostor zajednicama, što može da dovede do nestanka nekih značajnih stanišnih tipova. Izraženo je kanalisanje i betoniranje brdskih potoka sa Fruške gore. Kako su šume opstale pretežno unutar aluvijalnih područja, formirane zahvaljujući odgovarajućem uticaju poplavnih i podzemnih voda, na njih izrazito nepovoljno deluju vodoprivredni zahvati kojima se povećavaju amplitude hidroloških parametara i/ili snižava nivo podzemnih voda. Rastući intenzitet šumarske proizvodnje ugrožava šumska staništa. Kamionski šumski putevi, sa širokim bankinama i bočnim odvodnim kanalima, takođe predstavljaju značajan faktor ugrožavanja. Povećana količina svetla na njihovim koridorima pogoduje širenju ruderalnih i invazivnih biljnih vrsta, a ukrštanjem šumskih puteva sa meliorativnom kanalskom mrežom uspostavlja se meliorativni sistem koji istovremeno odvodnjava i šumsko područje.
Klimatske promene regiona mogu dovesti do značajnih izmena vodnog režima vlažnih staništa. Dugoročni opstanak raznovrsnosti stanišnih tipova je moguć samo na prostornim celinama čija veličina i geomorfološka raznovrsnost omogućuju pomeranje vegetacijskih zona, kako vertikalno, tako i horizontalno, u skladu sa budućim promenama klime i vodnog režima.
Zagađenje iz poljoprivrednog okruženja, pored otrovnih supstanci sadrži i veliku količinu azota i fosfora, čime se pospešuje rast nitrofilnih vrsta što vodi do smanjenja florističke raznovrsnosti. Širenje urbanih zona ka prirodnim površinama, nagle promene stanišnih uslova, neplanske seče u šumama sopstvenika i drugi socio-ekonomski problemi, veliki su izazov za očuvanje staništa značajnih za biološku raznovrsnust na teritoriji Grada Novog Sada.

Kako popraviti štetu?
Izveštaj o stanju prirode na teritoriji Grada Novog Sada za period od 2013. do 2017. godine predviđeno je niz mera kojima bi se mogla „popraviti šteta”, ali i unapredila buduća zaštita ovih područja.
Revitalizacijom i rekonstrukcijom staništa moguće je vratiti integritet ekoloških celina. Da bi se obezbedilo dugoročno očuvanje ugroženih i osetljivih stanišnih tipova, koji su na području Panonskog regiona opstali na malim i izolovanim površinama, nedovoljno prostranim za dugoročno očuvanje životnih zajednica, prioritetni zadatak je njihovo međusobno povezivanje ekološkim koridorima. Imajući u vidu male površine i nepovoljan oblik većine evidentiranih ostataka staništa, radi smanjenja negativnih uticaja antropogenog okruženja, neophodno je definisanje zaštitnih zona i sprovođenje mera zaštite i unapređenja u njima.
Putem međusektorske saradnje i definisanjem zajedničkih interesa sa korisnicima prirodnih resursa, trebalo bi da se stvore uslovi za revitalizaciju degradovanih i uništenih staništa (podizanje zaštitnih pojaseva i poljozaštitnih pojaseva i sl.). Sa ciljem smanjenja konflikta između potrebe povećanja šumskih površina i očuvanja travnih staništa u Vojvodini, neophodno je inicirati prenamenu obrađenih površina slabijeg boniteta za ciljeve podizanja šumskog i vanšumskog zelenila. Umesto pretvaranja pašnjaka u oranice slabijeg boniteta, dati prioritet očuvanju slatinskih pašnjaka i njihovom tradicionalnom ekstenzivnom korišćenju. Sve to bi trebalo da prate destimulativne merame, kojima bu se smanjile mogućnost prevođenja šumskog u zemljišta druge namene.
U oblasti sertfikacije održivog gazdovanja šumama, generički „FSC” standard bi trebalo prilagoditi odredbama novih propisa i specifičnostima našeg podneblja i izraditi nacionalni standard sa smernicama za očuvanje prioritetnih tipova šumskih staništa. Radi zaštite izdvojenih šumskih staništa kao za zaštitu prioritetnih staništa potrebno je očuvati vrste značajne za tip staništa. Na terenu, u svim šumama mora se obezbediti neophodan procenat zrelih, starih i suvih stabala, kao i stabala sa dupljama, očuvati rubove šuma, produžiti vreme ophodnje.
Neophodno je izvršiti reviziju ciljeva upravljanja vodama sa ciljem usklađivanja sa Okvirnom direktivom o vodama, kao i međunarodnim i nacionalnim zadacima zaštite prirodnih resursa. Za potrebe očuvanja vodenih i vlažnih staništa koja su prioritetna za zaštitu neophodno je: očuvati vodena i vlažna staništa u što prirodnijem stanju, po potrebi vršiti revitalizaciju, očuvati vrste značajne za tip staništa, ne unositi alohtone vrste i genetski modifikovane organizme, osigurati i poboljšati povezanost vodotokova, kao i neophodnu količinu vode i održavati povoljan ekološki status, sprečiti daljnje prevođenje ovih staništa u druga staništa, obezbediti raznovrsnost staništa očuvanjem neutvrđenih obala, sprudova, povoljnu dinamiku voda.
Za sve buduće korake neophodno je osigurati monitoring ugroženih i retkih vrsta i propisati mere i aktivnosti na njihovoj zaštiti. Takođe, mora se sprečiti unošenje vrsta stranog porekla i genetski modifikovanih organizama.
Da bi se sve ovo sprovelo u delo, mora se unaprediti međusektorska saradnja, naročito u postupku usvajanja planskih dokumenata i rešenja koja obuhvataju šumsko, vodno ili poljoprivredno zemljište značajno za očuvanje biološke raznovrsnosti.

Ekosistemske usluge
Proučavanje raznih interakcija u životnoj sredini i njihovog uticaja na ljudsko blagostanje, koje se danas nazivaju „ekosistemske usluge“ (eng. ecosystem services), proteže se u nazad vekovima i obuhvata tekstove iz rimskog doba. Ekosistemski pristup predstavlja strategiju vezanu za integrisano upravljanje komponentama životne sredine. Njen zadatak je da promoviše očuvanje i održivo korišćenje prirodnih vrednosti. Krajem prošlog veka, zbog intenziviranja regionalnih i globalnih ekoloških kriza, došlo je do prvih pokušaja sinteze informacija o elementima biosfere u okviru globalnog projekta Ujedinjenih nacija „Milenijumska procena ekosistema” (2001 – 2005), koji razlikuje četiri kategorije usluga: podržavajuće usluge (npr. formiranje zemljišta i složeni procesi kruženja materije), obezbeđujuće usluge (mogućnost dobijanja hrane, vode, materijala), regulacione usluge (regulacija klime, hidroloških procesa, erozije i prirodnih katastrofa, prečišćavanje voda i tretman otpada) i kulturne usluge (duhovni i estetski doživljaji, rekreacija, mogućnosti formalne i neformalne edukacije).
Postojećim načinom donošenja ekonomskih odluka često se zanemaruje ili potcenjuje vrednost usluga ekosistema (MA, 2005). Pogoršavanje stanja u biosferi ima nenadoknadive posledice na funkcionalnost ekosistema i dovodi do gubitka biodiverziteta, čime neposredno utiče na kvalitet ekosistemskih usluga. Posledice ovih promena takođe utiču na sve ekonomske aktivnosti koje, direktno ili indirektno, zavise od usluga ekosistema. U područjima obuhvaćenom administrativnim granicama grada Novog Sada, sa značajno izmenjenim prirodnim karakteristikama (EEA, 2002), vrši se veliki pritisak na funkcionalnost ekosistema i smanjuje se njihova otpornost na druge uticaje (EEA, 2012).
Zaštita preostalih prirodnih celina koje, u manjoj ili većoj meri, ispunjavaju neophodne uslove za očuvanje retkih i ugroženih organizama, održanje biodiverziteta i obavljanje ekosistemskih usluga, realizuje se uspostavljanjem zaštićenih područja i formiranjem nacionalne ekološke mreže.

Stanje i strategija
Analiza ekosistemskih usluga predstavlja relativno nov pristup vrednovanja ekosistemskih funkcija u oblasti nauke i zaštite prirode u Srbiji. Tome u prilog govori i to da „ekosistemske usluge” nisu definisane Zakonom o zaštiti prirode. U periodu 2011 – 2014. pojam ekosistemskih usluga je bio ugrađen u dva strateška dokumenta. Jedan od njih je Strategija biološke raznovrsnosti Republike Srbije za period 2011 – 2018., u kojoj se ističe značaj ekosistemskih usluga u međunarodnim i evropskim okvirima. Takođe, ovaj dokument kao jednu od važnih aktivnosti planira sprovođenje nacionalne procene usluga ekosistema koje pružaju prirodna područja. Idući korak dalje, planira se uspostavljanje mehanizma za ekonomsko vrednovanje biodiverziteta, prirodnih područja i usluga ekosistema, integrisanje ovih vrednosti u nacionalne strategije, planove i budžete. Drugi značajan dokument je Nacionalna strategija održivog korišćenja prirodnih resursa i dobara („Sl. Glasnik RS”, broj:33/12), koji tretira biološku raznovrsnost kao jedan od prirodnih resursa i navodi značaj ekosistemskih usluga.
Prvi projekat iz oblasti zaštite prirode, koji je primenio ekonomski pristup za vrednovanje biološke raznovrsnosti na teritoriji Grada Novog Sada je rađen 2015. Godine. Uz podršku Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) i Globalnog fonda za životnu sredinu (GEF), Pokrajinski zavod za zaštitu prirode uradio je procenu Ekonomskog vrednovanja ekosistemskih usluga SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit” (Stojnić i sar, 2015). Materijal je dostupan na srpskom i engleskom jeziku. U studiji su predstavljene ekonomskih vrednosti koje daje zaštićeno područja i sagledane su brojnih koristi koje ljudsko društvo ima od zaštićenog područja (vezivanje ugljenika, prečišćavanje i hlađenje vazduha, podzemna voda, prečišćavanje vode, ublažavanje posledica oprašivanje, kontrola nepoželjnih organizama, poplava, ispaša, privredni ribolov, prihodi od mesa divljači, prihodi od prodaje šumskih sortimenata, korišćenja trske, lovni turizam, rekreativni ribolov, turističke posete, estetski značaj, kulturnoistorijski, duhovni i naučno-istraživački značaj, podržavajuće ekosistemske usluge). Ukupna vrednost ekosistemskih usluga na godišnjem nivou u SRP „Koviljsko –petrovaradinski rit” procenjena je na 2,3 milijardi dinara. Savremeni pristupi očuvanja biološke raznovrsnosti i upravljanja zaštićenim područjima zahtevaju dobre sisteme zaštićenih područja i njihovo održivo korišćenje, a to je u saglasnosti sa cinjevima Konvencije o biološkoj raznovrsnosti.

Prisustvo čoveka
Fizičko prisustvo čoveka u prirodi, naročito u reproduktivnoj fazi jedinki, za posledicu ima negativan uticaj na vrste i staništa. Da bi se ti uticaji smanjili radi se zoniranje zaštićenih područja i na taj način se propisuju strožije mere zaštite za osetljive prostorne celine, a oko zaštićenih područja poželjno je da se uspostavi zaštitna zona koja omogućuje da se tokom procesa planiranja izvrši zoniranje sadržaja i aktivnosti u blizini granica elemenata ekološke mreže.

Prisustvo i kretanje ljudi u zaštićenim područjima
Prisustvo i kretanje ljudi u prirodi podnose samo malobrojne, adaptirane divlje vrste. Kod većine ptičjih vrsta pojava ljudi izaziva uznemirenost sa posledicom napuštanja staništa, posebno u periodu gnežđenja i odgoja mladunaca (Whitfield et al., 2008). Tolerancija prema prisustvu čoveka zavisi od vrste: neke ptice pokazuju uznemirenost već na daljini od 300-500 m, dok druge podnose prisustvo čoveka i na rastojanju od 50 m (Rodgers & Smith, 1997).
Šetnje, vožnje čamcima i drugi oblici rekreacije u zaštićenim područjima na teritoriji grada Novog Sada su manjeg obima da bi se moglo govoriti o značajnijem uticaju. Izuzetak su održavanje manifestacija i prvomajski praznici, kada se u kratkom vremenskom periodu pojavi veliki broj posetilaca (Dunavski park, Kamenički park, NP „Fruška gora“), kao i na evidentiranim staništima zaštićenih vrsta. Prisustvo ljudi (buka, loženje vatre, gaženje vegetacije, branje cveća itd.) u periodu kada je većina vrsta u fazi razmnožavanja vodi do većeg broja nepoželjnih posledica. Smanjenju negativnih uticaja umnogome doprinosi stručna procena kapaciteta prostora, kao i izdvajanje i opremanje prostornih celina namenjenih za posetioce (edukativne i rekreativne staze, osmatračice, punktovi za odmor i rekreaciju i sl.)
Negativni uticaji pešačenja su zabeleženi u SRP „Koviljsko-petovaradinski rit“ na lokacijama mladih šumskih kultura, dok na šumskim čistinama, tj. vlažnim livadama i u depresijama imaju pozitivan uticaj jer sprečavaju obrastanje drvenastim i žbunastim vrstama i doprinose suzbijaju invazivnih biljnih vrsta. Česta pojava u NP „Fruška gora“ je vožnja „enduro“-motocikla po šumskim putevima i stazama. I pored zalaganja čuvarske službe, ne postoji odgovarajući pravni i praktični mehanizmi da se ova pojava zaustavi ili ublaži.
Samo na prostorno većim zaštićenim područjima je izgrađen neki oblik sportske ili rekreativne infrastrukture. Ovi objekti mogu imati negativan uticaj niskog intenziteta na prirodne vrednosti. Poebno se izdvajau privatni objekti (splavovi u funkciji vikend objekata) na Šlajzu u SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit“ (sl. 7). NP „Fruška gora“ trpi ovakve uticaje i iz neposrednog okruženja. Sportovi na vodi regulisani su aktom o zaštiti.
Rekreativni ribolov najčešće zauzima priobalni pojas, područje koje je od izuzetnog značaja za ptice močvarice, barske kornjače, vodene sisare poput vidre i vodene voluharice i sl. U zaštićenim područjima ovaj problem je sveden na minimum, ali imajući u vidu masovnost rekreativnog ribolova, van zaštićenih područja radi se o problemu širih razmera. Pored degradacije priobalnog pojasa, ključnog staništa za opstanak brojnih vrsta vlažnih ekosistema prihranom riba se povećava zagađenost voda organskim materijama.
Rekreativnog ribolova zavise od osetljivosti staništa, a odvija se na PP „Begečka jama“, SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit“ i NP „Fruška gora“. Ribolov na zaštićenim područjima, u zavisnosti od pristupa, može imati negativni uitcaj ili pozitivni zbog učešća ribolovaca u upravljanju ili dodele ribolovnih voda upravljaču zaštićenih područja.
Lov kao faktor uznemiravanja verovatno je veći problem nego krivolov. Većina voda na kojima ptice zimuju nisu zaštićena područja (reka Dunav, priobalje reke) i ima odgovarajućih prostornih i vremenskih ograničenja lova. Na njima, pored lovnih vrsta pataka i gusaka redovno borave i strogo zaštićene vrste pataka i gusaka, kao i druge vodene ptice, pa dolazi do njihovog uznemiravanja.

INFO – Specifična staništa
U skladu sa tipologijom NATURA 2000 stanište izdvaja se 26 tipova staništa kao NATURA 2000 stanište, od kojih je osam prioritetno za zaštitu na području EU i kao takva se subvencionišu. To su: plavne šume jove i poljskog bresta, hrastove šume, panonske šume hrasta medunca, evrosibirska šumo-stepa sa hrastovima, brdske šume bukve sa bekicom, subkontinentalni peri-panonski šibljaci, panonske lesne stepe, te panonske slatine i slane močvare.
U okviru EMERALD staništa na teritoriji Grada Novog Sada evidentirano je 28 staništa, od čega je 21 izdvojeno kao selektovano stanište.
Najveći broj, njih 26, od staništa prioritetnih za zaštitu predstavljaju osetljiva staništa zbog funkcionalne nepostojanosti i osetljivosti na degradaciju. Od toga broja, karakter retkog staništa u Srbiji ima 11 staništa: kopneni visoki šaševi, zajednica vodenih ljutića mezotrofnih stajaćih voda, zajednica pršljenčica eutrofnih stajaćih voda, obalne zajednice helofita bogate vrstama, obalni tršćaci i zajednice drugih visokih helofita, obalne srednje visoke ne-travolike zajednice, obalne srednje visoke travolike zajednice, močvarni kompleksi i šumostepski kompleksi. Prisutna su i fragilna staništa usled slabe i spore obnovljivosti, ukupno 17 tipova staništa.

Grad Novi Sad sufinansirao je projekat „Zaštićena područja Novog Sada i njihov značaj za održivi razvoj grada” i stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.