Na području Grada Novog Sada nalaze se tri geolokaliteta izdvojena kao objekti geonasleđa, koji su bitni za sagledavanje geološke građe i istorijsko-geološkog razvoja litosfere u Panonskoj regiji i Podunavlju. To su: Pojava svežih dijabaza – Petrovaradin, Novi Sad; Mačkov sprud – rečno ostrvo na Dunavu kod Novog Sada i Sremska lesna zaravan. Samo je Mačkov sprud, kao objekat geomorfološkog nasleđa, stavljen pod zaštitu 1974. godine kao strogi prirodni rezervat pod nazivom „Ritske šume na Mačkovom prudu”. Deo Sremske lesne zaravni nalazi se unutar granica NP „Fruška gora”. Najznačajniji lesni profili Sremske lesne zaravni biće valorizovani u cilju uspostavljanja prostorne zaštite.
Najveća pretnja očuvanju geodiverziteta su ljudske aktivnosti koje utiču na promenu ili dovode do nestanka segmenata geodiverziteta. Pre svega tu se misli na: eksploataciju mineralnih sirovina, izgradnju infrastrukture i industrijskih postrojenja, energetski sektor, urbanizaciju prostora, šumarstvo, poljoprivredu i drugo. Iako u Srbiji postoji duga tradicija geoloških istraživanja i zaštite geoloških objekata, do sada, objekti geonasleđa nisu uključeni u međunarodne kategorije zaštite (Evropska i Globalna mreža geoparkova). Tokom 2013. godine obnovljena je inicijativa da se područje Fruške gore zajedno sa Titelskim bregom i lesnim profilima Sremske lesne zaravni nominuje za Geopark.
Teritorija Grada Novog Sada, kao i cela AP Vojvodina pripada Panonskom biogeografskom regionu, čiji su jedinstveni klimatski i hidrološki uslovi omogućili nastanak i razvoj klimazonalne šumostepske vegetacije, mozaika šumskih i travnih površina. Relativno složena geomorfologija prostora uslovila je raznovrsnost stanišnih tipova. Na području Grada Novog Sada nacionalna ekološka mreža je detaljno razrađena, izdvojeni su ekološki koridori od međunarodnog, regionalnog i lokalnog značaja i staništa strogo zaštićenih vrsta, kao i prioriteni tipovi staništa za zaštitu. Nacionalna ekološka mreža ugrađena je u prostorno-plansku dokumentaciju i na taj način stavljena u razvojnu ekonomsku i društvenu funkciju. Na teritoriji Grada Novog Sada je ekološkom mrežom (zaštićena područja i staništa) obuhvaćeno 11,86% teritorije.
Izdvojeno je 615 tipova staništa, koji su razvrstani po nacionalnoj klasifikaciji staništa u devet klasa, a identifikovano je 80 za zaštitu prioritetnih tipova staništa, koji obuhvataju prirodna staništa koja se nalaze u opasnosti od iščezavanja sa teritorije Republike Srbije, kao i staništa koja predstavljaju izuzetan primer reprezentativnih tipova staništa panonskog regiona u skladu sa međunarodnom klasifikacijom, za koje su potrebne posebne mere.
Najznačajniji ugrožavajući faktor prirodnih staništa na teritoriji Grada Novog Sada je fragmentacija. Rascepkanost je najviše izražena kod stepskih i vlažnih staništa. Ostaci travne vegetacije se uništavaju prevođenjem u građevinsko zemljište, planskim pošumljavanjem, podizanjem zaštitnog zelenila ili remiza, što je zbog nepovoljnih stanišnih uslova moguće jedino sadnjom alohtonih vrsta, među kojima su i invazivne vrste. Prestanak tradicionalne ispaše i košenja, kao i preterana ispaša koja se javlja zbog smanjenja površina seoskih pašnjaka, vode do degradacije staništa i pada specijskog diverziteta. Zagađenje iz poljoprivrednog okruženja, pored otrovnih supstanci sadrži i veliku količinu azota i fosfora, čime se pospešuje rast nitrofilnih vrsta što vodi do smanjenja florističke raznovrsnosti. Odvodnjavanjem se najviše ugrožavaju vlažna staništa. Procena ekonomskog vrednovanja ekosistemskih usluga u SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit”, kao ekonomski pristup za vrednovanje biološke raznovrsnosti na teritoriji grada Novog Sada je rađena 2015. godine.
Novosadski biodiverzitet
Na području Grada Novog Sada je istorijski zabeleženo sedam vrsta sa četiri podvrste panonskih endema koje su uglavnom vezane za slatine, panonske lesne i peščarske stepe i močvarna staništa u okviru većeg dela Panonske nizije. U grupi nacionalno i međunarodno značajnih vrsta, je zabeleženo 215 vrsta i 22 podvrste. Na „Preliminarnoj Crvenoj listi flore Srbije” navedeno je 177 taksona u rangu vrsta (161) i podvrsta (16). U kategoriji ugroženih (EN) i ranjivih (VU) navedeno je 39 odnosno, 35 vrsta i podvrsta, dok ostale vrste usled nedostatka podataka (DD) imaju kombinovane kategorije ugroženosti: CR-VU (4), EN-VU (14), EN-NT (1), VU-NT (29), VU-LC
(9) i NT-LC (13). Od toga je u „Crvenoj knjizi flore Srbije 1 – Iščezli i krajnje ugroženi taksoni” navedeno 20 vrsta sa četiri podvrste. Na spiskovima Pravilnika o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva („Sl. glasnik RS”, broj: 5/10) je navedeno 90 strogo zaštićenih vrsta, odnosno 177 zaštićenih vrsta. Na CITES listi nalazi se 36 vrsta i podvrsta među kojima se nalaze i 33 predstavnika iz familije orhideja (Orchidaceae). U Dodatku I Bernske konvencije kao strogo zaštićeno navedeno je osam vrsta sa tri podvrste (Armoracia macrocarpa, Lindernia procumbens, Marsilea quadrifolia, Ophrys scolopax subsp. oestrifera, Paeonia officinalis subsp. banatica, Pulsatilla vulgaris subsp. grandis, Salvinia natans, Trapa natans).
Teritoriju Grada Novog Sada naseljava 42 vrsta sisara, od toga broja devet vrsta je strogo zaštićeno, a 17 vrsta se vode kao zaštićene vrste. Zabeleženo je devet vrsta slepih miševa. To je izuzetno značajna grupa sisara koja stalno naseljava Grad i širi prostor, dok druge vrste stalno žive na zaštićenim područjima i očuvanim staništima, a Grad posećuju povremeno, u potrazi za hranom ili skloništem. Okolina Novog Sada, izdvojena je kao jedan od centara diverziteta slepih miševa. Od posebnog značaja su ugrožene vrste: slepo kuče (Spalax leucodon) i tekunica (Spermophilus citellus) koje su, od nekada široko rasprostranjenih i brojnih, dospele na svetsku Crvenu listu (IUCN) kao retke i ugrožene vrste.
Ukupno je zabeležena 251 vrsta ptica, što je veoma značajan pokazatelj velikog bogatstva ove faunističke grupe. Prisutno je 153 vrste (61%) iz grupe nepevačica (Non-Passeriformes) i 98 vrsta (39%) iz grupe pevačica (Passeriformes). U najugroženije, globalno i regionalno, spadaju velika droplja (Otis tarda), krstaš (Aquila heliaca) i orao belorepan (Haliaeetus albicilla). Od ukupno zabeleženog broja vrsta ptica na teritoriji Grada Novog Sada, u strogo zaštićene vrste u Srbiji ubraja se 218, u zaštićene 32, od kojih je 21 lovna vrsta. Visok diverzitet vrsta ptica proizilazi iz dobre proučenosti, kao i obuhvata teritorije Grada u koji ulaze važne prirode celine, pre svih Dunav, Fruška gora, Petrovaradinski i Koviljski rit.
Od 24 vrste gmizavaca koje žive na teritoriji Srbije, područje Grada Novog Sada naseljava 13 vrsta. Od tog broja 9 vrsta je strogo zaštićeno, dok je jedna zaštićena. Od 21 registrovane vrste vodozemaca u Srbiji, teritoriju Grada Novog Sada naseljava 13 vrsta. Značajno je prisustvo podunavskog mrmoljka (Triturus dobrogicus) kao balkanskog subendemita. U batrahofauni prostora Novog Sada najzastupljeniju komponentu čine predstavnici familije Ranidae: Pelophylax kl. esculentus (zelena žaba), Pelophylax lessonae (mala zelena žaba) i Pelophylax ridibundus (velika zelena žaba), čije je sakupljanje i korišćenje stavljeno pod kontrolu.
U vodotocima i stajaćim vodama na teritoriji Grada Novog Sada su zabeležene 54 vrste slatkovodnih riba iz 12 porodica. Od 30 strogo zaštićenih vrsta i 34 zaštićene vrste riba u Srbiji, na području Grada Novog Sada je zabeleženo 11 strogo zaštićenih i 22 zaštićene vrste. Najznačajnija područja za život i opstanak svih ribljih vrsta, naročito strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta, na teritoriji grada su SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit”, PP „Begečka jama” i reka Dunava sa svojim rukavcima i adama.
Na području Vojvodine zabeleženo je 4092 vrste/podvrste beskičmenjaka. Teritorija Grada Novog Sada obuhvata izuzetno vredne prostore sa stanovišta očuvanja biodiverziteta, poput dela SRP „Koviljsko – petrovaradinski rit”, PP „Begečka jama” i SP „Kamenički park”, kao i šume NP „Fruška gora”. Na Prilozima Direktive o staništima EU (Council Directive 92/43/EEC) nalazi se 14 vrsta beskičmenjaka. Na teritoriji Grada registrovane su 23 strogo zaštićene vrsta beskičmenjaka i 19 zaštićenih vrsta. Obeležje endemita Balkanskog poluostrva ili šireg regiona imaju 24 vrste beskičmenjaka.
Delatnosti
Na teritorija Grada Novog Sada, sa značajno izmenjenim prirodnim karakteristikama i antropogenim aktivnostima, vrši se veliki pritisak na funkcionalnost ekosistema i smanjuje se njihova otpornost na druge uticaje. Jedan od značajnih uzroka ovakve situacije su izmene u nameni ili načinu korišćenja zemljišta, a uticaj na ekosisteme odvija se putem konverzije, degradacije i promena u prostornom povezivanju, sa posledicama fragmentacije, erozije, sabijanja, povišenog sadržaja nutrijenata (eutrofikacije), opasnih materija i dr.
Invazivne vrste, koje svojim agresivnim širenjem ugrožavaju prirodna staništa i autohtone vrste javljaju se među svim grupama živih organizama, uključujući i patogene mikroorganizme. Ugrožavaju biološku raznovrsnost prirodnih i antropogenih staništa. Negativni uticaji su najizraženiji u plavnim područjima i na područjima koja su pod jakim uticajem okruženja. Na teritoriji Grada Novog Sada, zabeleženo je 15 alohtonih vrsta riba, od kojih je 11 u manjoj ili većoj meri invazivno. Iz grupe beskičmenjaka registrovano je 16 vrsta. S obzirom da veći deo teritorije Grada predstavlja tipično antropogeno izmenjeno područje i da u njegovoj neposrednoj okolini preovlađuju poljoprivredne površine, velika zastupljenost invazivnih vrsta sa ruderalnom životnom strategijom je očekivana.
Prisustvo i kretanje ljudi u zaštićenim područjima podnose samo malobrojne, adaptirane vrste životinja, dok ostale vrste napuštaju staništa, posebno u periodu odgajanja mladunaca. Negativni uticaji pašarenja, jahanja i nemotorizovanih vozila su zabeleženi u zaštićenim područjima (SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit“, NP „Fruška gora“). Na zaštićenim područjima je izgrađen neki oblik sportske ili rekreativne infrastrukture, koji imaju negativan uticaj niskog intenziteta na prirodne vrednosti, a NP „Fruška gora trpi ovakve uticaje i iz neposrednog okruženja.
Korišćenje prirodnih resursa je regulisano aktom o zaštiti zaštićenog područja, a na području ekološke mreže postoji mogućnost za ublaživanje negativnih uticaja. Intenzivno ribarstvo, koje podstiče eutrofikaciju voda i može da utiče na prirodni vodni režim šireg područja, nije dozvoljeno na zaštićenim područjima. Uticaji rekreativnog ribolova, koji se odvija na zaštićenom području zavise od osetljivosti staništa. Rekreativni ribolov je ocenjen kao negativan u zaštićenim područjima, a tamo gde je učešće ribolovaca u upravljanju zaštićenim područjem, rekreativni ribolov je ocenjen pozitivno. Negativni uticaji lovstva prisutni su uglavnom van zaštićenih područja. Uznemiravanje divljih vrsta deluje na značajni deo populacija zaštićenih vrsta, naročito na ptice u periodu reprodukcije. Neplansko podizanje remiza ugrožava ostatke prirodnih staništa i doprinosi širenju invazivnih vrsta.
Od negativnih uticaja prirodnih procesa izdvajaju se klimatske promene. Nepovoljni uticaji rastućih temperatura uključujući i pojavu ekstremnih vrednosti, su registrovani u izveštajnom periodu. Suše, smanjenje količine padavina i oluje ugrožavaju zaštićena područja. Prirodno isušivanje deluje pozitivno na neke stanišne tipove, dok ugrožava prirodne vrednosti, posebno vlažnih ili šumskih staništa. Od ostalih prirodnih pojava, najznačajnija je erozija izazvana uticajem vode ili vetrova, koja je često pojačana posledicama ljudskih aktivnosti ili elementarnih nepogoda. Urušavanje terena i klizišta su zabeleženi u NP „Fruška gora”.
Sa povećanjem intenziteta korišćenja poljoprivrednih površina raste fragmentacija prirodnih staništa, opada broj i diverzitet vrsta, pogoršavaju se klimatski uslovi (suša i nepovoljne temperaturne promene), raste nivo zagađenja (nepravilna upotreba sredstava za zaštitu bilja), povećava se erozija, menja se vodni režim (zamuljivanje i isušivanje) i dr.
Ekosistemi vlažnih staništa su u direktnoj zavisnosti od stanja podzemne vode, promena režima voda može uticati na jedan ili više drugih ekosistema sa kojima je u hidrološkoj vezi. Vodni režim menja se i eksploatacijom mineralnih materija (peska, šljunka, gline) sa posrednim uticajem na diverzitet vrsta i stanišnih tipova. Uticaj uklanjanja sedimenta procenjuje se različito, u zavisnosti od stanišnih tipova. U poplavnom području uklanjanje sedimenta iz rukavaca, bara i drugih vlažnih staništa smatra se pozitivnim uticajem, jer se obezbeđuje protočnost vode, kao i opstanak bara i vlažnih staništa povećanjem površine vodnog ogledala. Negativni uticaji kanalisanja i usmeravanja vodotokova su registrovani na fruškogorskim potocima. Suženjem proticajnog profila reka, podizanjem odbrambenih nasipa, povećane su amplitude vodostaja u nebranjenom delu aluvijalne ravni, a higrofilna šumska i druga staništa u branjenom delu aluvijuma izmenjena su radom meliorativne kanalske mreže.
Izgradnja na rubu naselja, kao i izvan građevinskog područja, ima negativan uticaj na zaštićena područja. Osim zauzetosti prostora, proširenjem intenzivno korišćenog građevinskog područja povećava se mogućnost izmene sastava i strukture zemljišta, vodnog režima, mikroklimatskih uslova, količine emitovanih zagađujućih materija i sl. Na fragmentaciju prostora značajan efekat ima i trasiranje linearne infrastrukture kao što su putevi i pruge (autoput, brza pruga), koji predstavljaju trajne ili polupropusne barijere za prelaz životinja.
Izgradnja saobraćajnica radi poboljšanja pristupa lokaciji, kao i kretanje motorizovanog saobraćaja, negativno utiče na zaštićena područja. Funkcionisanje industrijskih kompleksa ima negativan dugoročni i kumulativni uticaj na zaštićena područja.
Efekat ruba obuhvata širinu od više stotina metara zaštićenog područja ili zaštitne zone, štouz kumulativne ekološke efekte vezane za druge načine korišćenja zemljišta, izaziva promene u sastavu i strukturi životnih zajednica, a na osetljivim tipovima staništa može rezultirati uništenjem delova ekosistema. Negativan uticaj buke i svetlosnog zagađenja odražava se na zaštićena područja kroz koja prolaze veliki putni pravci. Domaće mačke i psi ulaze na prirodna staništa, tj. koriste okolinu kao lovište uništavajući i zaštićene vrste. Zbog blizine naselja ili zona kuća za odmor, zaštićena područja i izdvojena staništa su pod njihovim uticajem.

INFO – Specifična staništa
U skladu sa tipologijom NATURA 2000 stanište izdvaja se 26 tipova staništa kao NATURA 2000 stanište, od kojih je osam prioritetno za zaštitu na području EU i kao takva se subvencionišu. To su: plavne šume jove i poljskog bresta, hrastove šume, panonske šume hrasta medunca, evrosibirska šumo-stepa sa hrastovima, brdske šume bukve sa bekicom, subkontinentalni peri-panonski šibljaci, panonske lesne stepe, te panonske slatine i slane močvare.
U okviru EMERALD staništa na teritoriji Grada Novog Sada evidentirano je 28 staništa, od čega je 21 izdvojeno kao selektovano stanište.
Najveći broj, njih 26, od staništa prioritetnih za zaštitu predstavljaju osetljiva staništa zbog funkcionalne nepostojanosti i osetljivosti na degradaciju. Od toga broja, karakter retkog staništa u Srbiji ima 11 staništa: kopneni visoki šaševi, zajednica vodenih ljutića mezotrofnih stajaćih voda, zajednica pršljenčica eutrofnih stajaćih voda, obalne zajednice helofita bogate vrstama, obalni tršćaci i zajednice drugih visokih helofita, obalne srednje visoke ne-travolike zajednice, obalne srednje visoke travolike zajednice, močvarni kompleksi i šumostepski kompleksi. Prisutna su i fragilna staništa usled slabe i spore obnovljivosti, ukupno 17 tipova staništa.

Grad Novi Sad sufinansirao je projekat „Zaštićena područja Novog Sada i njihov značaj za održivi razvoj grada” i stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.