U vreme božićnih praznika često dolazi do konflikta vezanih za ovo pitanje. Naime, seča badnjaka predstavlja tradiciju, a očuvanje hrastovih šuma budućnost i zaostavštinu budućim generacijama.
Da bi se mogla pronaći ta veoma tanka nit koja veže tradiciju sa budućnošću potrebno je poznavati istorijat fruškogorskih šuma i probleme sa kojima se šumarski stručnjaci susreću u svom radu kao posledicu istorisjkih činjenica.
Pre nego ukratko predstavimo istorijat fruškogorskih šuma moramo ukazati na činjenicu da je šumarska struka veoma zahtevna jer obuhvata dugotrajan proces proizvodnje u kojem učestvuje nekoliko generacija šumarskih stručnjaka na istoj površini, kao i da često jedna greška u tom procesu u potpunosti može ovaj proces odvesti u negativnom smeru. Ali evo malo istorijskih podataka:
”Pisani dokumenti o šumama Fruške gore datiraju tek iz novije istorije. Nešto detaljniji podaci o šumama Fruške gore, no i to još uvek samo opisanog karaktera, nalaze se u prvom uređajnom elaboratu iz 1840. godine.
Može se zaključiti da su šume Fruške gore bile visoke sastojine u kojima je dominirao hrast sa primesom bukve, graba i lipe. Pojedinačna stabla ovih vrsta, a naročito hrasta starih i preko 300 godina, koja su se zadržala na raznim mestima Fruške gore ovo potvrđuju. Iako ne postoje sve do 1840. godine, nikakvi podaci o gazdovanju u ovim šumama, sadašnji izgled sastojina pokazuje da nikakve mere u cilju uzgoja nisu preduzimane.
Šume Fruške gore su pripadale raznim i mnogobrojnim vlasnicima. Do sredine osamnaestog veka Fruška gora je bila državna domena, austrijskih careva, koji su izvesne delove šume poveljama poklanjali doseljenicima – graničarima – kao naknadu za čuvanje granice prema Turskoj carevini. Na osnovu carskih povelja postali su vlasnici šuma i: povlašćena vlastela u Iloku Livije Odeskhalki, u Čereviću grof Kotek i u Kamenici Palavičini, a za njima fruškogorski manastiri, Petrovaradinska imovna opština, razni gradovi i opštine, a posle donošenja Zakona o segregaciji 1871. godine i Zemljišne zajednice.
Jasno je da ovako heterogeni sastav vlasništva, koji je delom držao šume samo radi uzgoja divljači (vlastela) a delom radi podmirivanja potreba u ogrevu i sitnim sortimentima (svi ostali) – sa vrlo slabim stručnim nadzorom – nije ni mogao usloviti drugo stanje u šumama Fruške gore, već ono koje je zatečeno 1944. godine.
Ovo stanje moglo bi se ukratko definisati: šume Fruške gore su konglomerat raznih sastojina uglavnom panjača, sa malim procentom sastojina visokog tipa, gde preovlađuju mlađe sastojine u kojima dominira lipa i hrast.”
Da istorija ne postane osnov ovog teksta i ovo je sasvim dovoljno prosečnom čitaocu da razume sa čim su se susretale i još se susreću šumarski stručnjaci na Fruškoj gori koji svoje angažovanje na Fruškoj gori započinju davne 1840. godine ili što bi šumarska struka rekla pre samo 180 godina ili tek pre samo nešto više od jedne ophodnje koja predstavlja vreme rasta jedne sastojine od nastanka do seče.
Istorijat ovog dela istorije uređenog gazdovanja šumama dat je ukratko u nastavku.
”Prvi početni radovi na uređenju jednog dela šuma Fruške gore potiču iz 1840. godine, kada je šumar Antun Dusil sastavio tzv. Regulacionu osnovu (Waldregulation). Ovo je ustvari bila samo mapa šume na kojoj je cela šuma bila podeljena na osamdeset, po površini, jednakih delova. U ovu mapu su bili uneti sekoredi i njom se pripisivala čista seča sa ophodnjom od osamdeset godina. Ovom osnovom nisu bile propisane nikakve druge mere niti je dat opis sastojina.
Prve mere u cilju uzgoja i nadzora šuma, potiču iz 1894. godine, kada je Zakonom o organizovanju šumarske službe pri političkoj upravi (tada katastarskim oblastima) ovo stavljeno u nadležnost šumarskim stručnjacima.
Prvi privredni planovi za šume Fruške gore izrađeni su 1900. godine. Ove planove za manastirske šume izradio je šumar Drautin Černicki, a za vlastelinske šume šumarski stručnjaci iz Austrije i Češke.
Černicki je u uređajnom elaboratu konstatovao vrlo loše stanje šuma u kojima se vlasnici nisu pridržavali ni propisa o sečama, a pogotovo se nisu preduzimale mere ni za njihovo prirodno obnavljanje. Ovim privrednim planom Černicki je ophodnju od 80 godina smanjio na 60, sa zadatkom da se po isteku ove ophodnje pređe sa sistema niskih panjača na sistem visokih šuma.
Planovi za šume vlastelinstva propisivali su ophodnje od 80 godina sa oplodnom sečom, a za neke sastojine ophodnja je bila 60 godina i probirne seče, međutim, probirne seče nisu sprovođene.
U šumama ostalih vlasnika: zemljišnih zajednica, opština i gradova, postepeno se počeo zavoditi red u isto vreme, ali seče su bile određene kao čiste sa ophodnjama od 20-60 godina.
Zavođenjem strogih propisa o obavezi svih vlasnika da moraju imati privredne programe i planove za svoje šume, učinjeno je da su do 1939. godine bili izrađeni planovi za sve šume Fruške gore, odnosno revizije postojećih.
U periodu od 1941. do 1945. godine, za vreme Drugog svetskog rata, stanje fruškogorskih šuma ostalo je skoro nepromenjeno. Zahvaljujući NOB u ovom kraju, okupator nije uspeo da izvrši devastaciju na većim kompleksima. Seče su vršene na mnogo manjim površinama nego što su postojećim planovima određene, ali isključivo je sečeno u blizini naselja, jer okupator nije smeo zalaziti dublje u šume.
Proglašenjem šuma opšte narodnom imovinom, posle oslobođenja, sve šume Fruške gore dolaze pod upravu i nadzor GIONS APV. Osnivanjem šumskih uprava u Sremskoj Kamenici, Irigu, Beočinu i Erdeviku i spajanjem raznih tipova šuma u jednu privrednu celinu pod nadležnošću šumskih uprava, konstatovano je da se odmah mora pristupiti izradi novog jedinstvenog privrednog plana za sve šume Fruške gore.
Biro za projektovanje u šumarstvu NRS 1949. godine, pristupa terenskim taksacionim radovima i završava se izrada jedinstvenog privrednog plana šuma Fruške gore 1952. godine.
Zadatak uređajnog elaborata je:
a) da se niske šume panjače pretvore u visoke,
b) da se jednodobne sastojine pretvore u raznodobne i konačno u probirne,
v) da se čiste sastojine, a naročito vrste svetla (hrast-cer) pretvore u mešovite postepenim dodavanjem vrsta senke,
g) da se iz estetskih razloga, na pogodnim i odgovarajućim mestima, u sastojinama lišćara unesu grupe četinara.
Mere pomoću kojih treba da se postignu ovi ciljevi su:
1. uzgojne seče,
2. stvaranje uslova za prirodno pošumljavanje
3. intervencija veštačkim pušumljavanjem.
Jedan od osnovnih zadataka koje propisuje plan je da se putem konverzije šume panjače
pretvore u visoke šume. Ovde glavni problem stvaraju lipove panjače tj. one koje su formirane iz mnogobrojnih (20-30) izdanaka sa jednog panja.
Provođenjem čišćenja, proreda a zatim vađenjem (kotličanjem) ili podbeljivanjem panjeva iz ovih šuma treba da se uzgoje visoke šume probirnog tipa.”
I tako iz uređajnog u uređajno razdoblje……
Danas stanje šuma Nacionalnog parka Fruška gora karakteriše kritična izmenjenost sastava u odnosu na potencijal pri čemu je neosporna dominacija srebrne lipe na staništima drugih vrsta, prvenstveno hrasta, kao i dominantno učešće izdanačkih šuma u ukupnom drvnom fondu, pri čemu je bitno napomenuti da se na nekim lokalitetima mogu zateći izdanačke sastojine četvrte generacije i starije.
Glavna vrsta koja dominira celom Fruškom gorom je lipa i to Tilia argentea, a pored nje manje su zastupljene Tilia cordata i Tilia grandifolia. Ova velika rasprostranjenost lipe duž cele Fruške gore je glavna karakteristika fruškogorskih šuma.
Lipa zauzima uglavnom bolja zemljišta severne, severozapadne i istočne ekspozicije a najčešće se javlja duž širokih površina samog grebena.
Ova rasprostranjenost lipe na tako velikoj površini svakako je posledica nepravilno vršenih seča mešovitih sastojina. U borbi vrsta jače i slabije izdanačke sposobnosti, u ovom slučaju lipe i hrasta, a uz to i raznih potreba za svetlom, lipa je preovlađivala i hrast se postepeno sve više gubio iz ovih sastojina.
A sad da se vratimo na pitanje iz naslova. U poslednje vreme seča badnjaka poprima razmere koji mogu ugroziti sve do sada postignute rezultate na obnovi autohtonih (hrastovih) šuma na Fruškoj gori prvenstveno iz razloga što se seku mladi hrastovi bez obzira na njihovo poreklo, starost i kvalitet, a često se seku i tek posađene sadnice hrasta.
Nije ovde problem uloženog novca, vremena i truda u obnovu hrastovih šuma, veći je problem one budućnosti kojom se često hvalimo i koju priželjkujemo, ali na koju često bacamo kamenje kao i u ovom slučaju.
Možda je ipak rešenje u razgovoru i razumevanju, odnosno zajedničkom radu na pomirenju tradicije i budućnosti na šta mi, šumarski ljudi i stručnjaci, sve Vas pozivamo sa ciljem očuvanja naših šuma za buduće generacije.
G.Matić/B.Bogavac