Ovu analizu uradila je Gordana Rodić za potrebe projekta „Zelena lista za zeleni dijalog” koji realizuje Savez ekoloških organizacija „Zelena lista Srbije”, a u kome je EP „Moravski orašak” iz Trstenika jedna od partnerskih organizacija. Projekat je deo programa ACT-a „Javno zagovaranje mreža OCD 2020” i podržan je od konzorcijuma koji čine Helvetas i Građanske inicijative.
Izradom ove analize doprinosi se ostvarenju specifičnog cilja projekta: Povećati informisanost javnosti o javnoj politici i praksi upravljanja otpadom u odabranim lokalnim zajednicama i na nacionalnom nivou.

UVOD
Skupština odlučuje o različitim temama i odbornici često nisu pravilno informisani i/ili ne poseduju dovoljno znanja o temi o kojoj odlučuju, zato je zakonodavac predvideo da skupština opštine može da osnuje stalna ili privremena radna tela za razmatranje pitanja iz njene nadležnosti. Radna tela daju mišljenje na predloge propisa i odluka koje donosi skupština opštine i obavljaju druge poslove utvrđene statutom opštine. Radna tela mogu da organizuju i javna slušanja za građane i odbornike o predlozima propisa i odluka o kojima odlučuje skupština. Pored skupštinskih tela i predsednik opštine i opštinsko veće mogu da osnuju radna tela koja će im pomagati u radu. Rad privremenih i stalnih radnih tela definisan je poslovnikom i ona najčešće nisu plaćena.
Zakonodavac je predvideo mogućnost uključivanja stručne i zainteresovane javnosti u proces donošenja i sprovođenja odluka i propisa u oblasti ZŽS na lokalnom nivou, a kako se to odvija u realnim uslovima ispitali smo u opštinama u kojima deluju organizacije članice ZLS: grad Bor, grad Kruševac, opštine Trstenik i Raška. Primenjena metodoligija je prikupljanje informacija sa zvaničnih sajtova i obavljanje intervjua sa osobama koje su uključene i/ili dobro poznaju proces donošenja odluka u navedenim lokalnim samoupravama.

GRAD BOR
Podaci iz Bora prikupljeni su pregledom sajta www.bor.rs i u razgovoru sa Toplicom Marjanovićem koji je bio zaposlen u Gradskoj upravi Bora na poslovima zaštite životne sredine, a sada je kao penzioner aktivan u Društvu mladih istraživača Bora.
Prvi prioritet građana i stručne javnosti u Boru u oblasti životne sredine je zagađen vazduh kao posledica rada rudnika i topionice bakra. Najkritičniji parametar je sumpor dioksid koji je nus proizvod u procesu dobijanja bakra u topionici, a tu su i PM čestice iz rudnika. Gradska uprava preduzima mere za rešavanje problema zagađenog vazduha. Prvo je formiran Tim za monitoring vazduha sastavljen od stručnih ljudi iz Bora koji su dovoljno kompetenti da gradonačelniku i gradskom veću objasne rezultate merenja na mernim mestima. Pošto je grad Bor u aglomeraciji u kojoj je loš kvalitet vazduha pristupilo se izradi i donošenju Kratkoročnog akcionog plana za smanjenje zagađenja u gradu Boru u kome je prva mera formiranje Stalnog radnog tela za praćenje realizacije ovog plana i to je učinjeno u julu 2021.godine. Stalno radno telo broji petnaest članova iz gradske uprave, nadležnih ministarstva za energetiku i rudarstvo, zaštitu životne sredine, ministarstva prosvete, unutrašnjih poslova, gradskih javnih preduzeća, najvećeg zagađivača, univerziteta i udruženja građana. To radno telo stalno prati kvalitet vazduha i daje preporuke gradskom veću za preduzimanje mera prilikom prekoračenja u cilju smanjenja rizika po zdravlje stanovnika.
Budžetom grada Bora predviđeni su prihodi od 3.764.549.072 dinara, a rashodi za zaštitu životne sredine predviđeni su u iznosu od 58.063.280 dinara ili 1,5%. Program za trošenje sredstava iz ove budžetske linije priprema nadležna stručna služba gradske uprave Bora, ali su za realizaciju mera iz kratkoročnog akcionog plana za smanjenje zagađenja vazduha u gradu Boru na predlog stalnog radnog tela izdvojena sredstva. Sredstva su planirana i za izradu dokumenata javne politike u oblasti zaštite životne sredine: lokalnog plana upravljanja otpadom i programa zažtite životne sredine, monitoring vazduha, vode i zemljišta i rekultivaciju i sanaciju postojeće gradske deponije komunalnog otpada.

OPŠTINA RAŠKA
Podaci za opštinu Raška prikupljeni su pregledom zvaničnog sajta opštine Raška www.raska.ls.gov.rs i u razgovoru sa Zoranom Simovićem koji je zaposlen kao većnik za pitanja civilnog sektora i prosvete i bio je aktivan član udruženja „Zeleni putokazi” iz Raške.
Opština Raška ima na svojoj teritoriji jedan nacionalni park Kopaonik i park prirode sa rezervatom biosfere Golija-Studenica i veliku obavezu da ih zaštiti od divlje gradnje i invazije investitora. Nije iznenađijuće što je u takvim okolnostima aktivna Komisija za koordinaciju inspekcijskog nadzora nad poslovima iz izvorne nadležnosti opštine Raška (u koje spadaju i poslovi ekološke inspekcije). Komisiju je formirala skupština opštine i njeni zadaci su veoma obimni, složeni i odgovorni, ali se u skladu sa Zakonom o inspekcijskom nadzoru akcenat stavlja preventivno na delovanje inspekcijskih organa, pojačanu kontrolu neregistrovanih subjekata (suzbijanje sive ekonomije) i veću transparentnost u radu inspekcijskih organa.
Budžetom opštine Raška za 2022 predviđeni su prihodi od 1.770.957.745 dinara od kojih je za programsku liniju zaštita životne sredine planirano 56.970.000, tj 3,22% opštinskog budžeta. Predhodno opisana komisija raspolagaće sa 1.600.000 dinara, dok će ostala sredstva opštine Raška i donatora biti utrošena u rešavanje pitanja otpadnih voda i uspostavljanju Regionalnog centra za upravljanje otpadom za opštine Raška, Tutin, Sjenica i grad Novi Pazar. Uz to je predviđena izrada Regionalnog plana upravljanja otpadom.

GRAD KRUŠEVAC
Podaci za grad Kruševac prikupljeni su pregledom zvaničnog sajta grada www.krusevac.ls.gov.rs i u razgovoru sa Slađanom Milić, šefom službe za zaštitu životne sredine u gradskoj upravi Kruševca.
U gradu Kruševcu se realizuju dva važna projekta u oblasti životne sredine čijom će se realizacijom poboljšati kvalitet života građana. Reč je o uspostavljanju i izgradnji Regionalnog centra za upravljanje otpadom za grad Kruševac i opštine Ćićevac, Varvarin, Brus, Aleksandrovac i Ražanj, a za koji je već određena lokacija u Srnju i izdata građevinska dozvole. Drugi važan ekološki projekat je projekat za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda koji se sastoji iz dve komponente: izgradnja kolektorske i kanalizacione mreže i izgradnja samog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda na određenoj lokaciji u blizini Kruševca. Pored tih važnih komunalno-ekoloških infrastrukturnih projekata na teritoriji grada Kruševca se uveliko gradi trasa auto puta Moravskog koridora koja sa sobom nosi i rizike za životnu sredinu.
Skupština grada Kruševca je nakon konstituisanja u julu 2020 formirala skupštinska radna tela među kojima je i Savet za zaštitu životne sredine koji čine devet osoba koje uglavnom imaju formalno obrazovanje vezano za zaštitu životne sredine. Aktivnost Saveta se ogledala u saradnji sa stručnim gradskim službama u pripremi Budžetskog programa za zaštitu životne sredine u iznosu od 38.000.000 dinara.
Budžetom grada Kruševca za 2022 godinu predviđeni su prihodi u iznosu od 5.321.454.324 dinara, a za programsku liniju zaštita životne sredine 70.545.079 dinara, tj 1,33% gradskog budžeta. Savet za zaštitu životne sredine je učestvovao u kreiranju budžeta u iznosu od 38.000.000 dinara koji se odnosio na monitoring životne sredine, edukacije, informisanje, realizaciju „soft” projekata iz Programa zaštite životne sredine. Ostala sredstva su za finasiranja i/ili sufinasiranje kapitalnih infrastrukturnih projekata u oblasti zaštite životne sredine.

OPŠTINA TRSTENIK
Podaci za opštinu Trstenik prikupljeni su pregledom zvaničnog sajta www.trstenik.rs i u razgovoru sa Danicom Batoćanin, saradnikom za zaštitu životne sredine u Opštinskoj upravi Trstenika.
Opština Trstenik je dobila donaciju od Ministarstva zaštite životne sredine za realizaciju Projekta sanacije zatvaranja i rekultivacije postojeće nesanitarne opštinske deponije. Tim projektom će se zatvoriti dve trećine deponije, rekultivisati i pretvoriti u zelenu površinu, a jedna trećina će se pretvoriti u sanitarnu kasetu za pravilno deponovanje otpada. Na ovaj način opština Trstenik će pravilno odlagati komunalni otpad do uspostavljanja Regionalnog centra za upravljanje otpadom u Kraljevu. Kada profunkcioniše sanitarna kaseta opština Trstenik će morati da poveća stepen reciklaže i da smanji količinu otpada za deponovanje. Veliki ekološki problem u opštini Trstenik je istorijski opasan industrijski otpad iz prostora „Prve petoletke” i JP „Energetike” i otpad iz poljoprivredne proizvodnje.
Skupština opštine je formirala kao stalno radno telo skupštine Odbor za zaštitu i unapređenje životne sredine koja broji četiri člana.Odbor se konstituisao, ali nije učestvovao u kreiranju i realizaciji projekata u oblasti zaštiti životne sredine.Iako ne pripada aglomeraciji sa lošim kvalitetom vazduha formirno privremeno radno telo koje je uz konsultanta pripremilo Kratkoročni akcioni plan za zaštitu vazduha u opštini Trstenik.Članovi odbora nisu se uključivali u izradu i javnu raspravu oko ovog dokumenta.
Budžetom oštine Trstenik za 2022 godinu predviđeni su prihodi od 1.427.200.382 dinara, a za programsku liniju zaštita životne sredine 63.842.000, tj. 4,47%.U ovaj iznos uključena su sredstava Ministarstva za zaštitu životne sredine od 52.742.400 dinara za sanaciju i rekultivaciju gradske deponije. Odbor za zaštitu životne sredine nije učestvovao u kreiranju budžetskog fonda za ZŽS. Sredstva su pored sanacije deponije, namenjena za monitoring vazduha, zemljišta i voda, nabavku mašinske opreme za upravljanje otpadom, edukaciju i izradu Lokalnog plana upravljanja otpadom opštine Trstenik.

ZAKLJUČAK
Skupštine lokalnih samouprava su formirale svoja stalna i privremena radna tela.Najčešće ta radna tela postoje formalno i vrlo retko ili čak uopšte se ne vidi njihov uticaj u donošenju skupštinskih odluka.
U lokalnim sredinama u kojima postoji jasno definisan prioritetan ekološki problem radna tela formirana od strane skupštine i/ili veća funkcionišu i daju korisne savete donosiocima odluka. To je slučaj sa Stalnim radnim telom za praćenje relizacije Kratkoročnog akcionog plana za smanjenje zagađenja u gradu Boru, jer je zagađenje vazduha apsolutan ekološki prioritet grada Bora ili Komisija za koordinaciju inspekcijskog nadzora nad poslovima iz izvorne nadležnosti opštine Raška, jer je divlja gradnja u parku prirode Golija i izgradnja minihidroelektrana veliki ekološki problem za opštinu Raška.
Dobar primer za rad skupštinskih tela je model Zelenog saveta u Trsteniku koji je uspešno radio pa prestao i Odbora za prirodne resurse i životnu sredinu koji je u fazi osnivanja u Boru.
Ima nekoliko problema u funkcionisanju radnih tela. Prvenstveno što nakon svakog izbora u lokalnoj zajednici dolazi do smene donosioca odluka i odgovornih lica u javnim ustanovama i preduzećima koji vrlo često ulaze u sastav ovih tela. Gradske, a naročito opštinske stručne službe su desetkovane zbog zabrane zapošljavanja i načina plaćanja i osobe koje administriraju rad ovih tela nisu motivisane za njihov rad. Rad u privremenim telima je najčešće neplaćen, vrlo često se angažuju isti ljudi i njihov volonterski kapacitet je ograničen. Svakako je jedan od najvećih problema što donosioci odluka-odbornici više slušaju dekret političkih stranaka nego preporuke dobronamernih i kompetentnih osoba što dodatno demotiviše njihovo angažovanje u skupštinskim telima.
Kompletan tekst možete preuzeti sa sajta www.oplanetise.com

O PROJEKTU „OPLANETI SE”
Švajcarska agencija za razvoj i saradnju, u toku 2021. i 2022. godine, u okviru programa „Zajedno za aktivno građansko društvo – ACT”, finansira projekat mreže ekoloških organizacija Zelena lista Srbije pod nazivom „Oplaneti se”. Opšti cilj ACT projekta je doprinos aktivnom građanskom društvu za dobrobit svih ljudi i povećano učešće građana u donošenju odluka, posebno na lokalnom nivou. Naglasak je na što većem uključivanju građana, u svim fazama javnog zagovaranja, sa ciljem veće participacije građana u procesima donošenja odluka.
Kroz projekat „Oplaneti se” vrši se izrada analiza stanja i sprovođenja postojećih ekoloških politika, utvrđuju se stavovi građana putem anketa i fokus grupa, izradjuju se strategija zagovaranja i pokretanje zagovaračkih inicijativa u kontekstu donošenja novih javnih politika upravljanja komunalnim otpadom. Takođe se doprinosi definisanju novih lokalnih ekoloških politika upravljanja otpadom, informisanju, osposobljavanju i motivisanju OCD i građana da učestvuju u rešavanju problema i upravljanju komunalnim otpadom.

Info – Članice Zelene liste
Savez ekoloških udruženja „Zelena lista Srbije” je mreža lokalnih ekoloških organizacija koje javnim zastupanjem, obrazovanjem, informisanjem i podsticanjem aktivizma građana doprinose očuvanju prirodnih resursa i kvalitetu života građana Srbije. Otvoren je za sve koji prihvataju njegove principe i vrednosti, bez obzira na uzrast, pol, poreklo, nacionalnu, rasnu, versku i političku pripadnost. Savez OCD Zelena lista Srbija nastao je kao rezultat višegodišnjeg projekta koji je realizovan u desetak gradova Srbije u periodu od 2009. do 2013. godine u oblasti upravljanja otpadom. Potom, ZLS i njene članice prošle su kroz projekte jačanja kapaciteta i početnog osposobljavanja za zagovaračke aktivnosti. Razvijeni su i informativni kanali namenjeni javnosti – internet sajt ZLS i prisustvo na društvenim mrežama, objave u časopisu Ekolist i drugo…
Članice mreže su Eko klub „Zeleni putokazi” iz Raške, „Društvo mladih istraživača” iz Bora, Centar za održivu budućnost „Zelena zona” iz Knjaževca, Ekološki pokret „Moravski orašak” iz Trstenika, Ekološki pokret „Bela breza” iz Kruševca, „Inženjeri zaštite životne sredine” iz Novog Sada, Odred izviđača „Zavičaj 1903” iz Vranja, „Porečje” iz Vučja, „Zeleni krug” iz Novog Sada, Udruženje građana „Zeleni ključ” iz Niša i „Village” iz Bora.
Linkove prema internet stranicama članica ZLS potražite na logoima koji se nalaze u dnu strane.
Internet stranica Saveza ekoloških udruženja „Zelena lista Srbije” nalazi se na internet adresi:
http://www.oplanetise.com/

Ovaj projekat je dobio podršku projekta Vlade Švajcarske „Zajedno za aktivno građansko društvo – ACT”, koji sprovode Helvetas Swiss Intercooperation i Građanske inicijative. Mišljenje koje je izneto u ovoj publikaciji/članku/studiji/radu je mišljenje autora i ne predstavlja nužno i mišljenje Vlade Švajcarske, Helvetasa ili Građanskih inicijativa.