Vojvodina se odlikuje izuzetno bogatom prirodnom i kulturnom baštinom. Кrase je jedninstvene prostorne celine izrazitog geološkog nasleđa, iskonskih predela, očuvanih prirodnih staništa, počevši od onih travnih, slatinastih, pustara i peščara, vlažnih livada, močvara, bara i ritova, pa sve do prostranih autohtonih poplavnih šuma, vodenih tokova i jezera. Takva staništa pružaju utočište bogatom biodiverzitetu, velikom broju retkih i ugroženih divljih vrsta biljaka i životinja. I baš zbog toga, zaštita prirodne baštine Vojvodine ima izuzetno dugu tradiciju. Tome u prilog ide činjenica da jedno od najstarijih zaštićenih područja na svetu potiče upravo sa ovih prostora. U pitanju je Obedska bara, čuveno močvarno područje, čija zaštita datira iz davne 1874. godine. S obzirom da je najstarije zaštićeno područje u svetu Nacionalni park „Jelouston“, koji se nalazi u Sjedinjenim Američkim Državama, zaštićen 1872. godine, mnogi vole da kažu „Jeloustoun, pa Obedska bara“, kaže za Ekolist Brankica Tabak, podsekretarka Pokrajinskog sekretarijata za urbanizam i zaštitu životne sredine.
– Takođe, prirodno bogatstvo Vojvodine ogleda se i u tome što se upravo ovde nalazi „ogledalo geološke prošlosti”, najstariji Nacionalni park u Srbiji, a jedini u Vojvodini – Nacionalni park „Fruška gora”. Većina šuma Fruške gore nalazi se u granicama Nacionalnog parka, a gotovo ceo Nacionalni park čine šume.
Ono što raduje je činjenica da se u poslednje vreme, trend proglašavanja zaštićenih područja u Vojvodini polako povećava. Do sada je proglašen značajan broj zaštićenih područja, što okvirno iznosi oko 7 % ukupne površine Vojvodine. Naša želja, koju težimo da pretočimo u cilj je da dostignemo procenat pod zaštitom koji iznosi 12 % ukupne teritorije Autonomne pokrajine Vojvodine. Imajući u vidu „Srednjoročni program zaštite prirodnih dobara za period 2021-2030“ i planove koji iz njega proizilaze, naš željeni procenat, nije nedostižan.
Ima li Pokrajinski sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine u planu proglašenje nekih novih zona zaštite?
– U cilju očuvanja prirodne baštine Autonomne pokrajine Vojvodine, Pokrajinski sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine, preko svog Sektora za zaštitu i unapređenje prirodnih dobara i biološke raznovrsnosti, obavlja značajne poslove praćenja stanja, zaštite i unapređenja prirodnih vrednosti, ali sprovodi i postupak proglašavanja zaštićenih područja od pokrajinskog značaja. Stavljanje nekog područja pod zaštitu, svakako zahteva i podrazumeva neprekidni rad i ulaganje. Pokrajinskom skupštinskom odlukom, do sada su proglašena dva zaštićena područja, Predeo izuzetnih odlika „Кaraš – Nera“ i Park prirode „Rusanda“. Trenutno se vodi postupak zaštite za 12 zaštićenih područja, od kojih su za reviziju predviđena tri zaštićena područja, i to Park prirode „Jegrička“, Park prirode „Stara Tisa kod Bisernog ostrva“ i Predeo izuzetnih odlika „Vršačke planine“, a na listi novih zaštićenih područja nalazi se njih devet, odnosno Park prirode „Mrtvaje gornjeg Potisja“, Predeo izuzetnih odlika “Кanjiški jaraši”, Park prirode “Slatine u dolini Zlatice”, Spomenik prirode „Stratigrafski profil Filijala Beočin“, Predeo izuzetnih odlika “Slatine srednjeg Banata”, Predeo izuzetnih odlika “Gornja Mostonga”, Predeo izuzetnih odlika “Srednja Mostonga”, Zaštićeno stanište “Veliki rimski šanac“ i Park prirode „Poloj“.
Proletos je za projekte u 25 zaštićenih područja u Vojvodini na osnovu konkursa Pokrajinskog sekretarijata za urbanizam i zaštitu životne sredine dodeljeno ukupno 15 miliona dinara. Кako se taj novac koristi i na koje će načine biti unapređena prirodna dobra u Vojvodini?
– Povodom javnog konkursa Pokrajinskog sekretarijata za urbanizam i zaštitu životne sredine, namenjenog ulaganjima u projekte koje realizuju upravljači zaštićenih područja na teritoriji AP Vojvodine u toku 2022. godine, u maju ove godine, u Pokrajinskoj vladi potpisani su ugovori čija ukupna vrednost iznosi 15 miliona dinara. Od specijalnih rezervata prirode, podržani su „Кarađorđevo“, „Кraljevac“, „Gornje Podunavlje“, „Deliblatska peščara“, „Okanj bara“, „Carska bara“, „Titelski breg“, „Obedska bara“, „Кoviljsko-petrovaradinski rit“, „Slano Кopovo“, „Ludaško jezero“, „Selevenjske pustare“ i „Pašnjaci velike droplje“. Sredstva su raspoređena i za revitalizaciju i zaštitu Nacionalnog parka „Fruška gora“, kao i parkova prirode „Ponjavica“, „Palić“, „Jegrička“, „Beljanska bara“ i „Кamaraš“. Od predela izuzetnih odlika, sredstva su dodeljena „Vršačkim planinama“, „Subotičkoj peščari“, „Adama i odsecima kod Slankamena“, ali i zaštićenim staništima „Malom vršačkom ritu“ i „Bari Trskovača“. Sekretarijat je budžetska sredstva usmerio na unapređivanje ukupno 25 zaštićenih područja i to na aktivne mere zaštite prirode, sanaciju i revitalizaciju osetljivih ekosistema (močvara, vlažnih staništa, slatina, peščara, stepa, šuma), kao i na promotivne sadržaje koji će doprineti razvoju ekoturizma i jačanju kapaciteta upravljača.
Кoja su, po vašem mišljenju, prirodna dobra s najvećim potencijalom za održivo upravljanje? Na koji način se ona koriste i da li postoji način da se održivo upravljanje unapredi?
– Sistem očuvanja prirode – režimi zaštite, uspostavljanje zaštićenih područja, upravljanje i kontrola, utvrđeni su Zakonom o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS”, broj 36/2009, 88/2010, 91/2010-ispravka, 14/2016, 95/18 – dr. zakon i 71/21) i aktima nadležnih organa o zaštiti pojedinih zaštićenih područja.
Zaštićena područja posebno odlikuje to što na jedan osoben način povezuju prirodu i ljude. Predstavljaju ogromnu, neprocenjivu vrednost kako za svakog pojedinca, tako i za državu. Često se nazivaju „riznicama biološke raznovrsnosti“, „ostrvima s blagom“, „oazama netaknute prirode“, a neki od njih su „Evropski Amazon“, „Eldorado za ptice“ ili „Sremska lepotica“. Imajući u vidu da se neko područje stavlja pod zaštitu zbog svoje izuzetne vrednosti, jasno je da su to područja koja imaju izraženu geološku, biološku, ekosistemsku ili predeonu raznovrsnost. Upravo zbog toga, to su područja koja imaju i ogroman potencijal. Svakako da budućnost upravljanja prirodnim vrednostima u Vojvodini znatno zavisi od upravljača zaštićenih područja. Većina upravljača uspela je da razvije ekoturističke sadržaje u svojim zaštićenim područjima. Trasirane su brojne turističko – edukativne staze, podignuti centri za posetioce – različiti vizitorski centri, gde svaki od njih na najbolji način prezentuje zaštićeno dobro u kojem se nalazi. Na taj način, ovi prostori pružaju mesto za edukaciju, odmor i rekreaciju kako istraživačima i ljubiteljima prirode, tako i porodicama koje u ovim oazama traže mir. Takođe, na nekim zaštićenim područjima se uzgajaju autohtone rase životinja (mangulice, podolsko goveče, balkanski magarac), dok se na nekima odvija tradicionalno pašarenje. Sve to, svakako utiče na održivo upravljanje područjem i doprinosi unapređenju istog.
Zaštićena područja u Vojvodini postala su najlepša izletišta za nagrađene vaspitno – obrazovne ustanove u okviru Programa „Za čistije i zelenije škole u Vojvodini“. I konačno smo došli do zaključka da priroda daje najviše i da je boravak u njoj najvrednija nagrada.
Imate li presek situacije kako su na naša prirodna dobra uticali dugi periodi suše, pa čak i požari unutar i u neposrednoj blizini zaštićenih područja?
– Usled izuzetno viskokih temperatura, u julu i avgustu ove godine, nažalost, neka zaštićena područja su bila zahvaćena požarima. Tom prilikom, u Specijalnom rezervatu prirode „Pašnjaci velike droplje“ i u Predelu izuzetnih odlika „Vršačke planine“ naneta je velika, nenadoknadiva šteta. Međutim, ekstremna suša, za koju se navodi da je čak možda i jedna od najjačih u poslednjih 500 godina u Evropi, odrazila se takođe, izuzetno negativno na zaštićena područja. Usled suše, najviše su pretrpela vlažna staništa (posebno privremene bare), koja uz stepe, slatine, peščare, livade i šume predstavljaju ogromnu, neprocenjivu vrednost. Vlažna staništa su važna jer daju prostor za život i razmnožavanje mnogim vrstama, a služe i kao staništa, odmorišta ili zimovališta za ptice.
S obzirom da ova staništa omogućavaju uravnoteženo funkcionisanje planete, regulišu klimu, skladište i prečišćavaju vodu, ne nazivaju ih slučajno „bubrezima planete“.
Zaštićena područja u Vojvodini
Nacionalni park
NP „Fruška gora“
Specijalni rezervati prirode (SRP):
SRP „Ludaško jezero“
SRP „Obedska bara“
SRP „Carska bara“
SRP „Selevenjske pustare“
SRP „Pašnjaci velike droplje“
SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit“
SRP „Karađorđevo“
SRP „Zasavica“
SRP „Deliblatska peščara“
SRP „Gornje Podunavlje“
SRP „Slano kopovo“
SRP „Kraljevac“
SRP „Bagremara“
SRP „Titelski breg“
SRP „Okanj bara“
SRP „Ritovi donjeg Potisja“
Parkovi prirode (PP):
PP „Jegrička“
PP „Stara Tisa“ kod Bisernog ostrva
PP „Tikvara“
PP „Begečka jama“
PP „Palić“
PP „Ponjavica“
PP „Kamaraš“
PP „Beljanska bara“
PP „Rusanda“
Predeli izuzetnih odlika (PIO):
PIO „Vršačke planine“
PIO „Subotička peščara“
PIO “Karaš-Nera”
Zaštićena staništa (ZS):
ZS „Bara Trskovača“
ZS „Mali Vršački rit“
Područja u postupku zaštite od pokrajinskog značaja (PP):
PP „Mrtvaje gornjeg Potisja“
PP „Jegrička“-revizija
PP „Stara Tisa kod Bisernog ostrva“-revizija
Projekat „Zaštita životne sredine i njen značaj za održivi razvoj Vojvodine” sufinansiran od strane Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove Sekretarijata koji je dodelio sredstva.